Интервью председателя ГНС А. Касымалиева газете «Салык INFO»

 

Оор учур артта калды

 

«Салык INFOнун» суроолоруна Кыргыз Республикасынын Ёкмётщнё караштуу Мамлекеттик салык кызматынын тёрагасы Адылбек КАСЫМАЛИЕВ жооп берет

- Адылбек Алешович, жыл тогошоор мезгил келип, баары саналып, такталып, жыйынтыкталып жаткан учур. Ётщп бараткан жыл толгон оорчулуктары, кщтпёгён саясый кризистери менен эсте калды. Бул оор тоскоолдуктар салык органдарынын кызматкерлери щчщн ёзгёчё чоъ тщйшщктёрдщ апкелгени белгилщщ. Жыл жыйынтыгына кандай баа берип жатасыздар?

- Ооба, кыйынчылыктар кёп эле болду. Бизнес чёйрёсщнё тийген залалы бир жактан, экинчиден бажы постору убактылуу жабылганда «Дордой» соода комплекси баш болгон соода-сатык иштеринде басаъдоолор байкалды. Ошол апрель, июнь окуяларынан жапа чеккен ишкерлерге, соода-сатык чёйрёсщндё иштегендерге мамлекет тарабынан колдоолор кёрсётщлщп, салыктар боюнча кыйла жеъилдиктер берилди. Ошого карабай, бюджетти толуктоодо, социалдык тёлёмдёрдщн ёз убагында берилишинде биздин кызматкерлердин кошкон салымы зор болгонун белгилебей коюуга болбойт. Салыктарды жыйноонун кёлёмщн басаъдатууга жол берилген жок. Жыл жыйынтыгына карата, чогултулуучу салыктардын кёлёмщ 24 миллиард сомдон ашык болору кщтщлщщдё. Бул  2009-жылдагыдан дээрлик 3,0 миллиард сомго жакын арбын болгондугун айгинелейт. Жылдын ёзгёчёлщктёрщнё жараша белгиленген чек толугу менен аткарылат.

- Буга эмненин негизинде жетишилди?

- Абалга, шартка жараша салык кызматкерлеринин алдына так милдеттер коюулуп, маал-маалы менен иштин жыйынтыгы чыгарылып, багыттар жана сунуштар берилип турду. Салык тёлёёчщлёрдщн арасында да салыкка болгон мамиле ёзгёрщп, ак ниеттщщлщктщ кёрсёткёндёрдщн кёбёйгёнщ байкалды. Башкысы, салыктык тескёёнщн абалын жакшыртуу, ёз убагында тёлёнбёй чогулуп кеткен салык калдыктарын ёндщрщщ дурус натыйжалардын жаралышына тщрткщ берди. Алсак, быйыл пайыздарды, туумдарды жана салык санкцияларын кошкондо 2 миллиард сомдон ашык салык калдыгы жыйналды. Андан мурдагы жылы бул кёрсёткщч 1 миллиард 800 миллион сомду тщзгён.

- Айтмакчы, салык кызматынын ёз алдынча орган катары иштей баштаганынан бери жыйырма жыл ётщптщр. Бул системада кёп жылдан бери иштеп келетасыз. Салык кызматынын ушул мезгил ичиндеги ишинин башкы жыйынтыгы деп эмнелерди эсептээр элеъиз?

- Калыптануу мезгили жалпысынан, ийгиликтщщ ёттщ. Салыктарды чогултууда ёсщш ачык байкалууда. Эгерде 1990-жылы 11,3 миллион сом чогултулса,  1995-жылы 2,4 миллиард сомго, 2000-жылы 5,5 миллиард сомго, 2005-жылы 8,7 миллиард сомго чейин кёбёйгён. Ал эми  2009-жылы салыктар жана тёлёмдёр боюнча 21,2 миллиард сом чогултулган. Буга тщрткщ берип жаткан, кёптёгён талаш-тартыштарда чыдамкайлык менен тщшщндёрщщлёрдщн аркасы менен жаралган 2009-жылкы жаъы Салык кодекси ёзщнщн оъ жактарын далилдей алды. Анда салыктардын тщрлёрщ жана тёлёё ченемдери кыйра кыскартылган. Алсак, мурда кошумча нарк салыгы 20 пайыздык чекте болсо, ал 12 пайызга чейин тёмёндётщлгён. Ал эми айыл чарба азык-тщлщктёрщн кайра иштетщщ ишканалары щчщн бул салыктын тщрщн тёлёё щч жылга кийинкиге жылдырылган. Жер салыгынын ёлчёмдёрщ да тёмёндётщлгён. Кыймылсыз мщлккё болгон салыкты ишке киргизщщдё калктын кёпчщлщк катмарына оордугу тийбегендей ёлчёмгё келтирилген. Мурда он алты тщрлщщ салык чогултулуп келсе, жаъы Салык кодексине ылайык алардын сегиз тщрщ калтырылды. Ушундан 2009-жылы салык жыйноонун кёлёмщ 3 миллиард сомго кёбёйдщ. Ашыкча чочулоолор кёп болгон, 2010-жылы биринчи жолу киргизилген кыймылсыз мщлк боюнча тёлёмдёр 411 миллион сомду тщзщп, кщтщлгён жыйынтык декабрь айына карата эле 90 пайызга аткарылды. Ётщп бараткан жыл ачык кёрсёткёндёй, биздеги салык боюнча ченем-ёлчёмдёр, оътойлуу жактары кщтщщсщз оорчулуктарга да туруктуу экендигин кёрсёттщ. Ошондой эле, акырындык менен салык маданияты да калыптана баштады, салык тёлёё, бул жагынан ачыктыкка жетишщщ конституциялык милдет, ёлкё алдындагы ыйык парз экенин тщшщнщщ менен кабыл алуу жакшы салтка айланарында ишеним зор. Мында салык органдары менен салык тёлёёчщлёрдщн ёнёктёштщк мамиледе болуусу, ишке жолтоо болгон кёйгёйлёрдщ биргелеште талкуулоо, чечим кабыл алуу жолу менен чечщщ жёрёлгёлёрщ улам бекем орун алып, булар ёз кайтарымын берип жатат.

Азыр бизде ишке алуу конкурстук сыноонун негизинде гана жщргщзщлёт. Муну менен салык кызматына туш келди адамдардын ётщщсщнё катуу бёгёт коюлду. Кызматкерлерди аттестациялоого да талаптар кщчётщлдщ. Ал эми жетекчи кызматкерлер калп детектиринен сыноодон ётщп жатышат. Кёрщлгён мындай зарыл чаралар иштин натыйжалуулугун жагорулатууга жана коррупциялык кёрщнщштёрдщ жоюуга оътойлуу шарттарды тщзщщдё.

Албетте, кемчиликтер жок, баары сонун болуп калды дешке эч болбойт. Абал-шартка, мамлекеттин ёнщгщщ деъгээлине жараша салыктар да ёзгёрщп, жакшырып турушу керек. Бултынымсыз болуп турчу нерсе, салык, финансы тартибинин башкы ченеми.

Ал эми салыктык тескёёнщ жакшыртуу жагынан да аткараар иштер аз эмес. Бизде коррупциянын деъгээлин тёмёндётё турган, салык тёлёёчщлёргё ётё ыъгайлуу «Бирдиктщщ терезе» жана салык отчетторун электрондук тщрдё берщщчщ ёзщн актаган алдыъкы ыкмалар колдонулууда. 2010-жылдын щчщнчщ кварталынан тартып Европа жана КМШ ёлкёлёрщндёгщ алгылыктуу тажрыйбаларга жараша тщзщлгён атайын программалык продуктуну ёздёштщрщщ боюнча тиешелщщ иштер жщргщзщлё баштады. Буга ылайык салыктарды тёлёбёй коюу талдоого алынып, тобокелчиликтин пайда болуу себептери иликтенщщдё. Пилоттук район катары Бишкек шаарынын Ленин району тандалып алынды. Компьютердик программа салык тёлёёчщнщн тобокелчиликке баруусунун деъгээлин баалайт. Мунун негизинде салыктык кёзёмёл жщргщзщщ щчщн тобокелчилдиктин эъ жогорку деъгээли кездешкен салык тёлёёчщлёрдщ тандап алууга  шарт тщзщлёт. Мында калыстыктын ишенимдщщ негиздери камсыздалат, жщр-нары мамиленин жана коррупциялык мщмкщнчщлщктёрдщн болушуна жол берилбейт.

Жогорку натыйжаларды берщщчщ мындай алдыъкы иш ыкмаларын ёздёштщрщщ жагына мындан ары ёзгёчё кёъщл бурулат.

Азырынча салык кызматкерлеринин баарын таза иштешет дегенге болбойт. Алардын жана салык тёлёёчщлёрдщн катарында болсун жеъил жолго тщшкёндёр, «тартуу» алмай, бермей жок эмес. Ошондой эле, салыктын кёлёмщн жаап-жашырууларды, экинчи кёмщскё бухгалтерияны колдонмойду жоюу боюнча да жеткиликтщщ чараларды кёрщщгё туура келет.

- Кийинки кезде, Кирешелер боюнча бирдиктщщ комитет тщзщлё тургандыгы жёнщндё айрым сёздёр чыгып кетти. Мунун зарылдыгы барбы?

- Так-таасын белгилщщ болгондой, экономика, финансы, салык чёйрёсщ туруктуулукту сщйёт. Ал эми бизде салык жана бажы органдарынын иши туруктуу мщнёзгё ээ болуп, жакшы калыптанган, туура нукка тщшкён тутумдар катары кёрщнщп, жогоруда белгилеп ёткёндёй, салыктар менен тёлёмдёрдщн жыйналышы ёсщщ деъгээлинде. Муну бузууга шашылуунун зарылдыгы деле жок болсо керек. Иштин кызыкчылыгы щчщн, кандай чечим болбосун тереъ ойлонулган, баары эске алынган шартта гана ишке ашырылышы керек деп ойлойм.

- Жаъы жыл алдында салык кызматкерлери, салык тёлёёчщлёр, дегеле окурман журтчулугу жаъы гезиттщщ болушту. Бул боюнча айтар кеп-кеъешиъиз

- Бул демилге ар тараптан колдоого татыктуу. Салык, финансы маселелери ар тараптуу талкууга муктаж. Алдыъкы тажрыйбалар кеъири жайылтууну кщтёт. Баалуу ой-пикирлерди билщщнщн мааниси зор. Мамлекеттик салык кызматындагы башкы багыттардын бирииштин ачыктыгы, жасалып жаткан иштердин кёпчщлщккё жеткирилиши. Булар боюнча гезиттин жасаар иши арбын болорунда шек жок. Анын салык органдары менен салык тёлёёчщлёрдщн байланышын арттырган жандуу сёз куралына айланышын каалайм. Атына заты жарашкан окумдуу гезит болсун!

- Жаъы жылда салыктарды жыйноо жааты кандай болот деп кщтщп жатасыз?

- Эч тартынбастан айтсак болот, 2011-жылдын жыйынтыктары жаман болбойт. Оор учур артта калды. Убактылуу Ёкмёт жана салык органдары ёз учурунда кёргён аракеттердин аркасында мындай кырдаалдан ийгиликтщщ чыгып, дурус натыйжаларга жетише алдык. Республикалык бюджетти салыктардын эсебинен толтуруу маанилщщ ишине ётё жоопкерчиликтщщ мамиле жасоо менен, ётщп бараткан жылдыгыдан алда канча мыкты ийгиликтерге жетише аларыбызга бекем ишенебиз.

Маектешкен К. РАМАТОВ, Салык INFO